By Good Assam
নাড়ীৰ হাৰক হৃদস্পন্দন বুলিও কোৱা হয়। কিন্তু কি কাৰণত হৃদস্পন্দনৰ গতি কমে ? এই বিষয়ে এই লিখনিৰ জৰিয়তে জনাম।
এক মিনিটত হৃদস্পন্দনৰ সংখ্যা গণনা কৰিলে ইয়াক পালছ ৰেট বোলা হয়, অৰ্থাৎ ইয়াক প্ৰতি মিনিটত স্পন্দন (BPM)ত প্ৰকাশ কৰা হয়।
বয়স আৰু কাৰ্য্যৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি মানুহৰ স্বাভাৱিক স্পন্দন বেলেগ বেলেগ হয়।
ব্ৰেডিকাৰ্ডিয়াঃ হৃদস্পন্দন কম হোৱাটো হৃদস্পন্দন প্ৰতি ছেকেণ্ডত ৬০ স্পন্দনতকৈ কম হোৱা অৱস্থা। যাৰ বাবে ব্যক্তিজনৰ সকলো ধৰণৰ সমস্যা হ’বলৈ আৰম্ভ কৰে। যদি হৃদস্পন্দন ৬০তকৈ কম হয় তেন্তে এজন ব্যক্তিয়ে অজ্ঞানতা, অস্থিৰ ৰক্তচাপ, মূৰ ঘূৰোৱা আৰু হৃদযন্ত্ৰৰ বিষ আদি অৱস্থাৰ সন্মুখীন হ’ব পাৰে। ব্ৰেডিকাৰ্ডিয়াৰ চিকিৎসাৰ বাবে কেতিয়াবা চিকিৎসকে অস্ত্ৰোপচাৰৰ সহায় ল’বলগীয়া হয়। ব্ৰেডিকাৰ্ডিয়া কি আৰু ইয়াৰ কাৰণ কি জানিবলৈ পঢ়িব।
হৃদস্পন্দন কম হোৱাৰ কাৰণ :
জিৰণিৰ সময়ত যেতিয়া আমাৰ হৃদস্পন্দন প্ৰতি মিনিটত ৬০ৰ পৰা ১০০ বাৰ হয় তেতিয়া এই হৃদস্পন্দন স্বাভাৱিক বুলি গণ্য কৰা হয়। জিৰণিৰ সময়ত হৃদস্পন্দন প্ৰতি মিনিটত ৬০ স্পন্দনতকৈ কম হ’লে শৰীৰত ব্ৰেডিকাৰ্ডিয়া (brady heart)ৰ সমস্যাৰ কথা বিবেচনা কৰা হয়। ইয়াৰ কিছুমান কাৰণ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল -
• সম্পূৰ্ণ হাৰ্ট ব্লক :
এই অৱস্থাত দেখা যায় যে ক’ৰ’নাৰী সম্পৰ্কীয় সমস্যা বা আনকি cholesterol ৰ বাবেও হাৰ্ট ব্লক হ’ব পাৰে। কিছুমান ক্ষেত্ৰত এভি ন’ডৰ সমস্যাৰ বাবে হৃদযন্ত্ৰৰ তলৰ কক্ষটোৱে সঠিকভাৱে স্পন্দন কৰিব নোৱাৰে। ফলত সম্পূৰ্ণ হাৰ্ট ব্লক হ’য়, যিটো বিপদজনক । এই সমস্যা হোৱাৰ আগতে হৃদস্পন্দন কম হোৱা দেখা যায়।
এই অৱস্থাত বৈদ্যুতিক স্পন্দন অলিন্দৰ পৰা (হৃদযন্ত্ৰৰ ওপৰৰ কক্ষ) নিলয়লৈ (হৃদযন্ত্ৰৰ তলৰ কক্ষ) প্ৰবাহিত নহয়। এনে ক্ষেত্ৰত তলৰ কক্ষৰ কাৰ্য্যকলাপ সম্পূৰ্ণৰূপে নিজৰ পেৰিষ্টালটিক স্পন্দনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, যিবোৰ সাধাৰণতে যথেষ্ট কম, প্ৰতি মিনিটত প্ৰায় ৩০ৰ পৰা ৪০। সাধাৰণতে বয়স বৃদ্ধিৰ লগে লগে এনে হয় কাৰণ এট্ৰিয়াভেণ্ট্ৰিকুলাৰ ন’ড (AV Node)ৰ অৱক্ষয় হয়, যাৰ মাজেৰে বৈদ্যুতিক স্পন্দন অলিন্দৰ পৰা নিলয়লৈ বৈ যায়। সাধাৰণতে উচ্চ বয়সৰ গোটত (৭০ বছৰৰ ওপৰৰ) দেখা দিয়ে। অতি বিৰল ক্ষেত্ৰত কম বয়সতে এনেকুৱা হয়। জন্মৰ পৰাই ওপৰত উল্লেখ কৰা অৱস্থাবোৰ স্থায়ী হৈ থকা এটা অৱস্থা হ’ল জন্মগত সম্পূৰ্ণ হাৰ্ট ব্লক। সম্পূৰ্ণ হৃদযন্ত্ৰৰ ব্লক হ’ব পৰা আন আন অৱস্থাসমূহ হ’ল ইস্কেমিক বা ক’ৰ’নাৰী হৃদৰোগ, মায়’কাৰ্ডিটিছ, ভালভ সলনি কৰাৰ অস্ত্ৰোপচাৰৰ পিছত এট্ৰিয়াভেণ্ট্ৰিকুলাৰ ন’ড (AV node)ত অজানিতে আঘাত পোৱা, ঔষধৰ বিষক্ৰিয়া ইত্যাদি।
• হাইপোথাইৰয়ডিজম
থাইৰয়ডৰ মাত্ৰা বৃদ্ধি হ’লে Tachycardia হয়, একেদৰে থাইৰয়ডৰ মাত্ৰা কমিলে ব্ৰেডিকাৰ্ডিয়া হয়। ইয়াৰ ফলত চাইনাছ ন’ডত থাইৰয়ড হৰম’নৰ পৰা অধিক চাপৰ বাবে প্ৰতি মিনিটত ৪০ – ৫০ বাৰ কনভলচিভ চেম্বাৰ ফুলিবলৈ বাধ্য হয়।
• এট্ৰিয়াভেণ্টিকুলাৰ ব্লক :
এই পৰিস্থিতিত স্পন্দনটো ওপৰৰ কক্ষৰ পৰা (এট্ৰিয়াম) তলৰ কক্ষলৈ (নিলয়) অনিশ্চিতভাৱে বৈ যায়। কেতিয়াবা ই স্বাভাৱিকভাৱে বৈ যায় আৰু কেতিয়াবা বন্ধ হৈ যায়, যাৰ বাবে নিলয়ৰ হাৰ কমি যায়। বয়স বৃদ্ধিৰ লগে লগে এট্ৰিয়াভেণ্ট্ৰিকুলাৰ ন’ড (AV Node)ৰ অৱক্ষয়ৰ বাবেও ই সাধাৰণতে দেখা দিয়ে।
• চাইনাছ ব্ৰেডিকাৰ্ডিয়া
আপোনাৰ হৃদস্পন্দন স্বাভাৱিকতকৈ লেহেমীয়া হোৱা এক ৰোগ চাইনাছ ব্ৰেডিকাৰ্ডিয়া হৃদযন্ত্ৰই সাধাৰণতে প্ৰতি মিনিটত ৬০ৰ পৰা ১০০ বাৰ স্পন্দন কৰে। ব্ৰেডিকাৰ্ডিয়াক স্বাভাৱিকতকৈ লেহেমীয়া হৃদস্পন্দন বুলি সংজ্ঞায়িত কৰা হয়। যি প্ৰতি মিনিটত ৬০ তকৈ কম ।
যদিও বৃদ্ধসকলৰ ক্ষেত্ৰত ই বেছিকৈ দেখা যায়, তথাপিও ই যিকোনো ব্যক্তিক আক্ৰান্ত কৰিব পাৰে।
চাইনাছ ব্ৰেডিকাৰ্ডিয়া হৈছে এক প্ৰকাৰৰ লেহেমীয়া হৃদস্পন্দন যি আপোনাৰ হৃদযন্ত্ৰৰ চাইনাছ ন’ডৰ পৰা উৎপত্তি হয়।
কিছুমানে চাইনাছ ন’ডক হৃদযন্ত্ৰৰ পেচমেকাৰ বুলি কয়। ই সংগঠিত বৈদ্যুতিক ইমপালছন উৎপন্ন কৰে যাৰ ফলত আপোনাৰ হৃদস্পন্দন হয়। ইফালে স্বাভাৱিকতকৈ লেহেমীয়া হৃদস্পন্দন বুজাবলৈ "ব্ৰেডিকাৰ্ডিয়া" শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
এই অৱস্থাত চাইনাছ ন’ড, সোঁ ওপৰৰ কক্ষৰ এটা অংশ য’ত স্পন্দনৰ উৎপত্তি হয়, ই যদি দুৰ্বল হয় তেতিয়া প্ৰতি মিনিটত ৬০তকৈ কম হাৰত স্পন্দন উৎপন্ন হয়। ইয়াক ছিক চাইনাছ চিনড্ৰম বুলি জনা যায় য’ত লেহেমীয়া স্পন্দনৰ সৃষ্টি হয়।
চাইনাছৰ হাৰ হ্ৰাস কৰিব পৰা গৌণ কাৰকসমূহ হ’ল ঔষধৰ দ্বাৰা প্ৰৰোচিত চাইনাছ ব্ৰেডিকাৰ্ডিয়া, হাইপ’থাইৰয়ডিজম, ইলেক্ট্ৰ’লাইটৰ ভাৰসাম্যহীনতা, মায়’কাৰ্ডিটিছ, যিকোনো কাৰণত ইন্ট্ৰাক্ৰেনিয়েল চাপ বৃদ্ধি ইত্যাদি।
খেলুৱৈ বা বডি বিল্ডাৰ সকলৰ ক্ষেত্ৰত ভেগাছ নাৰ্ভৰ তীব্ৰ কাৰ্য্যকলাপৰ বাবে হৃদস্পন্দন কম হয় (প্ৰতি মিনিটত ৪০ৰ পৰা ৬০ স্পন্দনৰ ভিতৰত)। এইটো এটা স্বাভাৱিক শাৰীৰিক অৱস্থা বুলি ধৰা হয় আৰু স্বাভাৱিক অৱস্থালৈ ঘূৰি আহিবলৈ কোনো ধৰণৰ চিকিৎসাৰ প্ৰয়োজন নহয়। কিন্তু কেতিয়াবা তাৰে মাজতে কাৰোবাৰ অকস্মাতে মৃত্যুও হ'ব পাৰে।
হৃদস্পন্দন কম হোৱাৰ বাবে দেখা পোৱা লক্ষণ -
• অজ্ঞানতা: ক্ষণিকৰ বাবে চেতনা হেৰুৱাই পতিত হোৱাক অজ্ঞানতা বোলে। হৃদস্পন্দন কম হোৱাৰ বাবে এনে হ’ব পাৰে।
• মূৰ ঘূৰোৱা, ক্ষণিকৰ বাবে ব্লেকআউট হোৱা: হৃদস্পন্দন কম হোৱাৰ বাবে ৰোগীৰ বিভিন্ন লক্ষণ দেখা দিব পাৰে।
• সহজে ভাগৰুৱা হোৱা : হৃদস্পন্দন কম হোৱাৰ বাবে ৰোগীয়ে কেতিয়াবা কামৰ বোজা অতি লঘু হ’লেও সহজে ভাগৰুৱা হোৱাৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰে। ৰোগীয়ে প্ৰায়ে অভিযোগ কৰে যে তেওঁলোকে কম দূৰত্বও খোজ কাঢ়িব নোৱাৰে আৰু সঘনাই জিৰণি লোৱাৰ প্ৰয়োজন হয়।
হৃদস্পন্দন কম হোৱাৰ চিকিৎসা :
যদি হৃদস্পন্দন কম হোৱাটো কোনো গৌণ কাৰণত হয়, তেন্তে সমস্যাটো শুধৰাই দিলে হৃদস্পন্দন স্বাভাৱিক হ’ব পাৰে। যদি চাইনাছ ব্ৰেডিকাৰ্ডিয়া লক্ষ্য কৰা হয়, তেন্তে জৰুৰীকালীন ব্যৱস্থা হিচাপে হৃদস্পন্দন দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধি কৰিবলৈ কেতিয়াবা এট্ৰপিনৰ দৰে ঔষধ শিৰাত দিয়া হয়।
যদি বয়সৰ লগত জড়িত অৱক্ষয় বা চাইনাছ ন'ড বা এট্ৰিঅ'ভেণ্টিকুলাৰ ন'ড (AV Node)ৰ ক্ষতিৰ বাবে হয় যিটো মেৰামতি কৰিব নোৱাৰি, তেন্তে পেচমেকাৰৰ অস্ত্ৰোপচাৰৰ প্ৰয়োজন হ'ব পাৰে।
স্থায়ী পেচমেকাৰ হৈছে কলাৰ হাড়ৰ তলত ছালৰ তলত আৰু চৰ্বিৰ কলা স্থাপন কৰা সৰু যন্ত্ৰ। এটা বা দুটা সীহ এটা শিৰাৰ মাজেৰে সোঁ ওপৰৰ আৰু তলৰ কোঠালৈ লৈ গৈ হৃদযন্ত্ৰৰ পেশীৰ ভিতৰৰ স্তৰত সংলগ্ন কৰে।
লিডবোৰ পেচমেকাৰৰ লগত সংলগ্ন হয়। পেচমেকাৰে হৃদযন্ত্ৰৰ বৈদ্যুতিক কাৰ্য্যকলাপ অনুভৱ কৰিব পাৰে। যেতিয়ালৈকে ই হৃদযন্ত্ৰৰ বৈদ্যুতিক স্পন্দন অনুভৱ কৰে, তেতিয়ালৈকে ই ষ্টেণ্ডবাই মোডত থাকে আৰু যদি অনুভৱ নকৰে, তেন্তে ই কৃত্ৰিমভাৱে বৈদ্যুতিক স্পন্দন সৃষ্টি কৰি হৃদযন্ত্ৰৰ পেশীক উদ্দীপিত কৰে আৰু এইদৰে হৃদস্পন্দন স্বাভাৱিকভাৱে পুনৰুদ্ধাৰ কৰে।
